Kərkükdə Türk dili rəsmi dil oldu

Kərkükdə Türk dili rəsmi dil oldu



Bu qərarla Türk dili Osmanlı İmperiyasının süqutundan sonra ilk dəfə olaraq İraq ərazisində rəsmi dil kimi təsdiq olunub

Kərkük Ümumi Məclisi Türk dilini bölgə rəhbərliyinin rəsmi dilləri arasına qəbul edib. Məclisin Türkmən millət vəkillərinin təzyiqi nəticəsində Türk dili “Latın əlifbası” ilə qəbul edilib. Kərkükdə çıxarılan bu qərarla Türk dili Osmanlı İmperiyasının süqutundan sonra ilk dəfə, İraq ərazisində rəsmi dil olaraq təsdiq olunub. Dekabrin 23-də Kərkükdə keçiriləcək mərasimlə Türk dilində yazılmış “Kərkük Valiliyi” yazısı Kərkük İcra Hakimiyyətinin binasına asılacaq. Siyasi analitiklər Kərkük Məclisinin atdığı bu addımı neft qaynaqları səbəbindən strateji ərazi kimi qiymətləndirilən Kərkükün siyasi gələcəyində türkmənlərin ərəb və kürdlərlə bərabər haqqlara sahib olacağı şəklində şərh edirlər.

İndiyə qədər Kərkük rəhbərliyində rəsmi dil olaraq ərəb və kürd dilləri istifadə olunurdu.


12:04 / 22.12.2008

سرزمينهاي تؤرك نشين عراق

آشنايي با كشورها و سرزمينهاي تؤرك

سرزمينهاي تؤرك نشين عراق

تحقيق و تدوين :
محمد شريفي

منتشره در :
هفته نامه « سينا » ( چاپ استان همدان )
شماره 160 ( 20 / 7/ 1387 )

تؤرك‏هاي عراق ، در منطقة وسيعي از كشور عراق ، كه از شمال غربي آن تا جنوب شرقي آن امتداد دارد ، سكونت دارند . شهرها و نواحي تؤرك‏نشين اين كشور عبارتند از :
تَلْعَفَر و قريه‏هاي آن ،
موصل و روستاهاي آن ،
اَربيل ،
آلتون كؤپرو ،
كركوك و قريه‏هاي آن ،
تازَْرماتو ،
توْوُوق ،
توْزخورماتو و روستاهاي فراوان اطراف آن موسوم به "بايات" ،
كيفري ،
قَرَه تپه ،
خانقين ،
قيْزلار بات ( سعديه ) ،
قَرَه ‏قان ( جلولا ) و قريه هاي اطراف آن ،
مقداديه ،
بدره ،
قازانيه ،
مندلي
و صدها قصبه و روستاهاي ديگر .

در واقع شهرها و روستاهاي تؤرك‏نشين ، مساحت گسترده‏اي از پنج استان :
نينوا ( مركز استان : موصل ) ،
اَربيل ( مركز استان : اَربيل ) ،
اَلتَّميم ( مركز استان : كركوك ) ،
صلاح الدين ( مركز استان : تكريت )
و ديالَه ( مركز استان : بَعقوبَه )
را تشكيل مي دهند . ضمن اينكه حدود سيصد هزار نفر از تؤرك‏هاي عراق ، ساكن شهر بغداد هستند ( بيشتر در مناطق : اعظميّه ، قَرَه‏قول و رغيبه‏خاتونِ شهر بغداد )

1- استان نينوا ( مركز استان : شهر موصل ) :
در شهرستان موصل ، مناطق : يونوس پيغمبر ، فيصليه و منصور ، تؤرك‏نشين هستند . هم‏چنين در دشت اطراف موصل ، صدها بخش و قرية تؤرك‏نشين وجود دارد كه بعضي از آنها عبارتند از : آق‏قوْيوُن ، آل‏بَك ، آل‏قوُش ، عابباسيَّه ، باش‏توُتماز ، باي‏بوغ ، بازوايا ، بسان ، بيساتليْ ، چينچي ، دراويش ، اسكي‏شهير ، فاضليّه ، قاضي‏خان ، گؤكچَه‏لي ، همْدانيَّه ، خرابه سولطان و ... .
شهر بزرگ تَلْعَفَر كه در شصت كيلومتري غرب شهر موصل قرار دارد ، حدود يك ميليون نفر جمعيت دارد كه تماماً تؤرك هستند . صدها بخش و روستاي حومة شهر تَلْعَفَر نيز تؤرك‏نشين هستند كه بعضي از آنها عبارتند از : آق‏بوْغا ، آق‏بوْلاغ ، آق‏تپَّه‏لَر ، آنتاللاويْب‏تپَّه ، آوكنني ، آززو‏تپَّه‏سي ، بوهور ، جددو ، جگني‏خارابي ، چارداق‏تپَّه ، تارري ، داملاماجا ، داشليْ‏دَرَه ، دَوَه بوْينوُ ، قيْرميْزيْ ، قيْزيْل‏قوُيوُ ، قيْزيْل‏تار ، سوُ آلتيْ ، تورمو ، اوچ‏تپَّه‏لَر ، ويران‏شهير و ... .
همچنين در جنوب شهر سينجار ( كه در غرب تَلْعَفَر واقع است ) روستاهاي تؤرك‏نشين وجود دارند از جمله روستاهاي : مئيدان‏قوُلوُ ، سيباتَه ، سينو ، تئلّاوي و ... .

2- استان اَربيل ( مركز استان : اَربيل ) :
بيشتر از نيمي از جمعيت اين استان ، تؤرك هستند و در و اقع اين استان ، بعد از استان التَّميم ، بزرگترين استان تؤرك‏نشين عراق است .

3- استان التَّميم ( مركز استان : كركوك ) :
اين استان ، مهمترين استان تؤرك‏نشين كشور عراق و كركوك در واقع ، قلب فرهنگ و زبان و ادبيات تؤرك‏هاي آن كشور است .
شهرستانهاي اين استان عبارتند از :
شهرستان كركوك ،
شهرستان تاوُوق ،
شهرستان تازه‏خورماتو ،
شهرستان آلتون‏كؤپرو ،
شهرستان هاويجَه
و شهرستان تيسين .

نام بعضي از بخش‏ها و روستاهاي تؤرك‏نشين شهرستان كركوك عبارتند از : قَرَه‏اينجير ، گؤك‏تپَّه ، لئيلان ، چارداغليْ ، بيلاوا ، بشير ، قوُش‏تپَّه ، بادآوا ، ايْليْنجاق ، قيْزيْل‏آي ، كومبدلر ، اؤمرمندن ، تازه‏خورماتو ، ترجيل ، تيرقالان ، تيرقشغان ، توخ توپزاوا ، يحيي‏اُوا ، يايچيْ و ... .

4- استان ديالَه ( مركز استان : بعقوبه ) :
اين استان نيز يكي از عمده‏ترين مناطق تؤرك‏نشين عراق است . بعضي از شهرهاي عمده تؤرك‏نشين اين استان عبارتند از :
مَندَلي ،
قيْزلارابات ،
خاليص ،
بلده‏روز ،
خانقين ،
قَرَه‏خان و ... .

5- استان صلاح الدين ( مركز استان : تكريت ) :
در جاي جاي اين استان مناطق تؤرك‏نشين وجود دارد .


***********

تؤرك‏هاي عراق ، همچون تؤرك‏هاي تؤركييه ، آزربايجان و ايران ، از گروه تؤرك‏هاي اوْغوُز به‏شمار مي‏روند و قرنها است كه مناطق مركزي و شمالي عراق را موطن خود قرار داده‏اند .
در عصر اقتدار امپراتوري تؤرك سلجوقي ، دنياي اسلام و از جمله عراق ، بخشي از اين امپراتوري متّحد اسلامي بود و تؤرك‏هاي عراق در آن عصر ، نقش اساسي در مملكت عراق داشتند و در موصل : عماد‏الدّين زنگي ، در اَربيل : زين‏الدّين علي‏كيچيك و بعد از او مظفرالدّين كؤك‏بؤري ، در كركوك : قيْپچاق ابن ارسلان‏تاش و ... حكومت مي‏كردند .
بعد از امپراتوري سلجوقي ، عراق تحت حاكميت تؤرك‏هاي جلاير ، قارا‏قوْيوُنلوُ ، آق‏قوْيوُنلوُ ، و سپس امپراتوري تؤركية عوْثمانليْ بود . عراق همراه كشورهاي عربي ديگر ، تا جنگ جهاني اول بخشي از سرزمين‏هاي اين امپراتوري به شمار مي‏رفت .

***********

تؤركي تؤرك‏هاي عراق ، گويشي از تؤركي آزربايجاني به شمار مي‏رود و البته از نظر بعضي مختصات مورفولوژي و برخي كلمات ، با تؤركي تؤركيه قرابت دارد . با توجه به اينكه شهر اصلي تؤرك‏هاي عراق ، شهر بزرگ كركوك است ، گويش تؤركهاي عراق ، تؤركي كركوك نيز ناميده مي‏شود . از ميان تؤرك‏هاي عراق ، شعراي بزرگي مانند علّامه فضولي ، احمد جلايري ، روحي بغدادي ، بدري و ... برخاسته اند . علامه فضولي ، بزرگترين شاعر كلاسيك تغزلي تؤرك ، محسوب مي‏شود كه ديوان اشعار او ، بارها در تمامي كشورها و مناطق تؤرك جهان ، به چاپ رسيده است . از شعراي معروف معاصر مي‏توان به " هجري دَدَه " و " محمّد صادق " اشاره كرد . هجري دَدَه در سال 1877 ميلادي در كركوك متولد و در سال 1956 وفات يافت . او شاعر و نويسنده‏اي توانا و مردي متدين بود كه عمر خود را درخدمت به فرهنگ تؤركي كركوك سپري كرد .

دو نمونه از باياتي‏هاي سروده " هجري دَدَه " به شيوة تؤركي كركوكي :

دريانين ساغ آلماسيْ
آلدي ، آل ، باغ آلماسيْ
دوْست مَنَه بير داش وُوردي
چتين‏دي ساغالماسيْ

* * *

كاتيبيم ياخشيْ يازار
كؤتولَر يوْلدان آزار
قوْرخما عاقيل دوشمندَن
احمق دوْست ، قبرين قازار (1)


***********


بعد از اينكه عراق و سرزمينهاي اسلامي ديگر ، با دسيسه‏هاي استعمار حيله‏گر انگليس ، از دولت تؤركية عثمانلي ، در جنگ جهاني اول جدا شد و عراق تحت حاكميت و قيمومت آن دولت استعماري قرار گرفت ، انگلستان در راستاي سياست جهاني تؤرك و اسلام ستيزي‏اش ، با ابزارهاي سياسي و فرهنگي و ... ، سعي در نابود كردن هويت تؤركي تؤرك‏هاي عراق نمود. سياستي كه همچون ميراثي شوم ، حكّام دست‏نشاندة عراق ، آن را تعقيب مي‏كردند . كركوك به عنوان يك شهر كاملاً تؤرك‏نشين ، در رأس اين سياست تؤرك‏زدايي بود ؛ چرا كه اين شهر ، داراي منابع و ذخاير غني نفت مي‏باشد و از اين جهت داراي اهميت خاصي است . در اين راستا قوميت‏هاي غير ‏تؤرك ، تحت پوشش كار در كارخانه‏ها و ... ، به تعداد زياد در كركوك سكونت داده شدند . بعد از سقوط صدام حسين و استيلاي آمريكاي جنايتكار بر عراق ، اين سياست تؤرك‏زدايي با شدت بيشتري ادامه دارد و حتي طبق اخبار رسانه‏هاي مختلف ، اسرائيل در مناطق شمال عراق ، با همكاري مزدوران محلّي ، در تعقيب اين سياست مي‏باشد . سياستي كه در بُعد منطقه‏اي ، بخشي از سياست خاورميانه‏اي اسرائيل ، در جهت نيل به آرزوهاي سلطه‏طلبانه يهود است . عليرغم اين سياست غير‏انساني قدرتهاي جهاني و منطقه‏اي كه با وعدة موهوم كردستان بزرگ ! به فريب خوردگان و استفاده از مسلّح ‏بودن آنها ، سعي در نابود كردن تؤرك‏ها در شمال عراق ، خصوصاً كركوك دارد ، تؤرك‏هاي مسلمان عراق ، به هويت و حقوق خود بيش از پيش توجه نموده و با وجود بمب گذاري‏ها و ترورهاي كور ، كه براي ارعاب و كوچاندن آنها از كركوك ، صورت مي‏گيرد ، به مقاومت ادامه مي دهند ؛ اگر‏چه استعمار امريكا و اسرائيل ، سلاح از دست تؤرك‏ها گرفته‏اند و آنها به جز خداوند ياوري ندارند .
در مورد فعاليتهاي يهوديان و اسرائيل در شمال عراق ، اظهارات دكتر حسن لاسجردي در مصاحبه با روزنامه كيهان قابل توجه است ؛ بخشي از اين مصاحبه را با هم مي خوانيم :

« كيهان ‏: مدت‏هاست كه بحث نفوذ اسرائيل در عراق ، توسط رسانه‏هاي ارتباط جمعي ، مطرح شده است . سؤال اينجاست كه چرا تل‏آويو پس از سقوط صدام ، دامنة فعاليت‏هاي خود را در عراق ، به ويژه در شمال اين كشور ، شدت بخشيده و اصولاً سابقة حضور موساد ( سازمان جاسوسي اسرائيل ) در عراق چقدر است ؟
دكتر لاسجردي : ... در حوزة شمال عراق مي‏توان گفت با توجه به ديدگاه‏هاي ايدئولوژيك يا ديدگاه‏هاي خاصي كه رژيم صهيونيستي در خصوص مسائل يهوديان دارد ، با شروع جنگ آمريكا عليه عراق ، صهيونيست‏ها مدعي شدند كه مي‏توانند برخي حقوق از دست رفتة خودشان { !!؟ } را كه در طول تاريخ در بسياري از كانون‏هاي جغرافيايي ناپديد شده‏اند ، پيدا كنند ؛ كه يكي از اين كانون‏ها ، شمال عراق است . آنان معتقدند در دولت يهوديان باستان كه برخي از سرزمين‏هاي بابل را شامل مي‏شود مناطقي بوده كه در آنجا يهوديان زندگي مي كردند { !!؟ } . اكنون صهيونيست‏ها مدّعي هستند كه براي بازگشت يهوديان به سرزمين آباء و اجدادي خودشان{ !!؟ } در عراق تلاش مي‏كنند . از طرف ديگر ، با توجه به اينكه از گذشته‏هاي دور برخي مناطق يهودي‏نشين در شمال عراق وجود داشته است ، به همين دليل صهيونيستها براي شمال عراق ، برنامه مشابه بابل دارند . البته شمال عراق از ويژگي‏هاي ديگري برخوردار است از جمله اينكه دولت مركزي در زمان صدام ، تسلّطي بر اين منطقه نداشت و اكنون ، موضوع فدراسيون كُردي آن مطرح است . مضافاً به اينكه دو حزب دمكراتيك و اتحاد ميهني كُردستان ، ازگذشته نه چندان دور ، با رژيم صهيونيستي روابطي داشتند . در حقيقت اسرائيلي‏ها از يكي دو دهة گذشته ، در شمال عراق فعاليت داشته‏اند و بخشي از روابط سياسي ، اقتصادي و حتي امنيتي با دولت‏هاي كُرد در شمال عراق به عهده داشتند . ...
كيهان : حال ، اين تيم‏هاي امنيتي { تيم‏هاي جاسوسي اسرائيل } ، از چه طريقي وارد اين منطقه مي‏شوند ؟
دكتر لاسجردي : در پاسخ مي‏توان گفت آنها از طريق نيروهايي وارد مي‏شوند كه درشمال عراق مسئوليت دارند يعني : كُردها . تيم‏هاي اطلاعاتي و امنيتي به شناسايي منطقه مي‏پردازند ؛ بعضي راهها ، زمين‏ها و موانع و كانون‏هاي مقاومت را مورد شناسايي قرار مي‏دهند » .
منبع : www.sharifnews.com)


***********


شعري از شاعر معاصر كركوك " صادق بشيرلي كركوكلي" :


" اي كركوك ! "

ياپيْشسيْن جيسميمَه دَردين ، سَريلسين كؤكسومَه آهين
غمين بوُ باشا گَلسين ، هم قادان بوُ جانَه اي كركوك!
گؤزَ‏لدير توْپراغيْن دونيادَه لؤلؤدَ‏ن ، جواهيردَن
داشيْن بنزَر دَنيزلردَن چيْقان مرجانه ، اي كركوك !
و لاكين ديشدَه بارماق ، چوْق يورَكده اوْدلوُ حسرت وار
كي دؤنموش توْپراغيْن بير قوْرخوُلوُ زيندانَه ، اي كركوك!
يورَ‏كلَر دوْغروُسوُ ، " گورگور‏بابا"ن تَك اوْدلوُدوُ ، اوْدلوُ
اوْدوُندان قالميْشيْق باللاهي يانَه ـ يانَه ، اي كركوك!
قارا نفتينلَه غربين ائولري گون تَك ايْشيْقلانديْ
دوُمانيْ آمما دؤندَردي سَني كولخانَه ، اي كركوك ! ...

----------
زيرنويس ها :
1 ـ سيري در تاريخ زبان و لهجه‏هاي تؤركي ـ تأليف دكتر جواد هيئت ـ صفحات 332 الي 334 .